Sơ lược về chất hữu cơ, mùn hữu cơ và thang đánh giá độ phì nhiêu của đất

Nội dung chính

1. Chất hữu cơ trong đất là gì?

2. Thang đánh giá hàm lượng mùn và độ phì nhiêu đất

2.1. Phân loại hàm lượng mùn theo vùng đất:

3. Tỷ lệ phân giải hữu cơ (C:N)

4. Vai trò của mùn hữu cơ đối với cây trồng

4.1. Kích thích sinh trưởng:

5. Một số nguồn cung cấp chất hữu cơ phổ biến

5.1. Than bùn (từ các ao hồ lâu năm)

5.2. Mùn bã mía (từ nhà máy đường)

5.3. Vỏ cà phê

5.4. Chiết xuất hữu cơ tinh chế

5.5. 5. Các nguồn phân hữu cơ truyền thống

Chất hữu cơ trong đất là gì?

Chất hữu cơ trong đất là toàn bộ hợp chất hữu cơ tồn tại trong môi trường đất, đóng vai trò then chốt trong việc duy trì độ phì nhiêu, cân bằng sinh học và tăng khả năng sinh trưởng của cây trồng.

Chất hữu cơ được chia thành hai nhóm chính:

Phần chưa phân giải: Gồm rễ cây, thân, lá và xác động vật – đây là những tàn dư sinh vật vẫn còn giữ nguyên hình dạng ban đầu.
Phần đã phân giải: Gồm các hợp chất hữu cơ đã bị phân hủy ở mức độ khác nhau, chia tiếp thành:
- Hợp chất ngoài mùn: Là các hợp chất đơn giản như protit, gluxit, lipit, lignin, tanin, este, rượu, axit hữu cơ, nhựa, sáp… Tuy chỉ chiếm 10–15% chất hữu cơ phân giải, nhưng lại có vai trò rất lớn trong cải thiện đất và hỗ trợ cây trồng hấp thụ dinh dưỡng.
- Hợp chất mùn: Gồm các phân tử cao phân tử, cấu trúc phức tạp như axit humic, axit fulvic và humic, chiếm tới 85–90% lượng chất hữu cơ phân giải. Đây là thành phần quyết định chất lượng hữu cơ trong đất.

Thang đánh giá hàm lượng mùn và độ phì nhiêu đất

Mùn hữu cơ là chỉ số quan trọng phản ánh khả năng nuôi dưỡng cây trồng của đất. Hàm lượng mùn được tính theo công thức:

Mùn (%) = C% x 1,724

Phân loại hàm lượng mùn theo vùng đất:

Vùng đồng bằng:
- Mùn nghèo: < 1%
- Trung bình: 1–2%
- Giàu: > 2%
Vùng đồi núi:
- Rất nghèo: < 1%
- Nghèo: 1–2%
- Trung bình: 2–4%
- Giàu: 4–8%
- Rất giàu: > 8%

Trong thực tế, nhiều vùng đất nông nghiệp ở Việt Nam có hàm lượng mùn khá thấp, đặc biệt là các khu vực đồi núi với khoảng 20% diện tích có mức hữu cơ rất nghèo. Những vùng có điều kiện khí hậu đặc biệt như núi cao nhiều sương hoặc vùng ngập nước quanh năm thường có hàm lượng chất hữu cơ cao hơn 6%.

Tỷ lệ phân giải hữu cơ (C:N)

Tỷ lệ C:N (Cacbon /Nitơ) cho biết tốc độ phân hủy của chất hữu cơ khi được bổ sung vào đất:

Tỷ lệ cao (ví dụ C:N = 40:0,5): Chất hữu cơ phân hủy chậm do thiếu nitơ cho vi sinh vật hoạt động.
Tỷ lệ thấp (ví dụ C:N = 40:4): Chất hữu cơ phân hủy nhanh, giải phóng nitơ cho cây trồng.

Chỉ số đánh giá:

C:N < 8: đất kiệt
C:N > 12: đất yếu
C:N từ 8–12: trung bình
C:N ≈ 10: cân đối lý tưởng

Tỷ lệ liên quan khác:

Mùn/N = 12–16
H/F (Humic/Fulvic) > 1 cho thấy chất lượng mùn cao

Vai trò của mùn hữu cơ đối với cây trồng

Chất mùn không chỉ đơn thuần là nguồn dinh dưỡng mà còn ảnh hưởng sâu rộng đến các tính chất vật lý, hóa học và sinh học của đất. Các vai trò nổi bật:

Cung cấp dưỡng chất từ từ: Bao gồm đạm, lân, lưu huỳnh và vi lượng.
Hạn chế mất phân bón: Nhờ khả năng giữ lại dinh dưỡng, hạn chế rửa trôi và bốc hơi.
Cải thiện cấu trúc đất: Tăng độ tơi xốp, khả năng giữ ẩm và lưu thông không khí trong đất.
Tăng mật độ vi sinh vật có lợi: Hỗ trợ phân giải hữu cơ, cố định đạm và đối kháng với nấm bệnh.

Kích thích sinh trưởng:

Chất mùn còn chứa các hợp chất có hoạt tính giống hormone sinh trưởng như IAA, gibberellin và cytokinin. Một số tác dụng đặc biệt:

Kích thích nảy mầm và tăng trưởng cây non.
Hỗ trợ hình thành và phát triển hệ rễ.
Kích thích sự phát triển của chồi và lá non.

Một số nguồn cung cấp chất hữu cơ phổ biến

Than bùn (từ các ao hồ lâu năm)

Được hình thành do sự tích lũy tàn dư thực vật trong môi trường yếm khí lâu dài.

Loại 1: Hữu cơ 30–35%, màu đen, mịn cao.
Loại 2: Hữu cơ 17–25%, màu đen nhạt hoặc nâu.
Loại 3: Hữu cơ <16%, màu nâu đen.

Than bùn (từ các ao hồ lâu năm)

Than bùn có thể bón trực tiếp hoặc làm nguyên liệu sản xuất phân hữu cơ vi sinh.

Mùn bã mía (từ nhà máy đường)

Chiếm tới 25–30% khối lượng cây mía, gồm bã mía, bùn lọc, váng bọt và mật rỉ.

Hàm lượng hữu cơ thô: 35–45%
Cần ủ hoai mục trước khi sử dụng.
Có thể phối trộn vi sinh vật, chất khoáng để làm phân hữu cơ vi sinh chất lượng cao (hữu cơ đạt 10–30%).

Mùn bã mía (từ nhà máy đường)

Vỏ cà phê

Hữu cơ >30%, cần ủ hoai mục kỹ trước khi sử dụng để tránh lây bệnh cho cây.
Dùng làm nguyên liệu sản xuất phân hữu cơ sinh học, giúp bổ sung vi sinh vật có ích và khoáng chất.

Mùn ủ từ vỏ hạt cafe

Chiết xuất hữu cơ tinh chế

Các hợp chất có hoạt tính sinh học cao như:

Axit Humic
Axit Fulvic
Axit Amin (Amino Acid)

Thường được sử dụng để sản xuất phân bón hữu cơ dạng cao cấp với hàm lượng humic lên tới 20–80%.

5. Các nguồn phân hữu cơ truyền thống

Phân chuồng: Giàu dinh dưỡng đa – trung – vi lượng.
Phân rác: Làm từ rơm, rạ, lá, vỏ lạc, trấu,...
Phân xanh: Các loại cây hoặc lá được chôn trực tiếp hoặc ủ trước khi bón.
Khô dầu: Bã sau khi ép hạt lấy dầu.
Tro thực vật: Sau khi đốt các loại cây như ngô, mạt cưa, lá dừa... có hàm lượng khoáng cao.

Công Ty Công Nghệ Cao Âu Mỹ luôn hướng đến việc ứng dụng các nguồn chất hữu cơ chất lượng cao, nghiên cứu và phát triển các sản phẩm phân hữu cơ vi sinh lên men từ sữa – một hướng đi mới bền vững và thân thiện với môi trường. Hãy liên hệ với chúng tôi để được tư vấn giải pháp hữu cơ tối ưu nhất cho vườn cây của bạn!